Nużeniec – demodex

Nużeniec łac. Demodex (od gr. demos – skóra i dex – robak) należy do roztoczy, rodziny nużeńcowatych. Dwa gatunki pasożytują na człowieku: Nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) i Nużeniec krótki (Demodex brevis). Różnią się wielkością: D.folliculorum ma 0,4mm; D.brevis ma ok. 0,2 mm. Nużeńce odżywiają się lipidami i wydzieliną łojową, bytują więc w mieszkach włosowych i gruczołach łojowych rzęs, brwi, drobnych włoskach skóry twarzy. Najliczniej zlokalizowane są na powiekach, okolicach nosa, policzków, na czole i brodzie. Ich obecność może być związana z występowaniem trądzika różowatego lub łojotokowego zapalenia skóry. 

Do zarażenia roztoczami z rodzaju Demodex dochodzi drogą kontaktową oraz prawdopodobnie za pośrednictwem kurzu, w którym mogą znajdować się jaja. Nużeńcem można się przez wspólną poduszkę, pościel, ręcznik. Teoretycznie także przez podanie ręki. Nie zarazimy się za to nim od psa, czy kota, ponieważ nużeniec jest gatunkowo swoisty. Od zakażenia do objawów chorobowych może minąć kilka lat. Jeśli już raz się gdzieś pojawią, szybko kolonizują coraz to nowe obszary. Związane jest to nie tylko z ich zdolnością do przemieszczania, ale też z ich krótkim cyklem rozrodczym i duża płodnością – cykl trwa 18-25 dni, a jedna samica potrafi złożyć ponad 20 jaj. Kiedy potomstwo przejdzie wszystkie fazy rozwojowe (obejmujące larwę, nimfę i postać dorosłą), znajduje sobie nowe miejsce do zamieszkania. Nużeniec jest szczególnie aktywny nocą, nie lubi bowiem promieni słonecznych. W ciągu doby może przewędrować nawet 16cm. Uważa się, że roztocze te są jednym z najczęściej spotykanych ektopasożytów ludzkiej skóry. Kolonizują ludzi niedługo po urodzeniu. Ich obecność notuje się u około 13% dzieci między 3 a 15 rokiem życia, u 69% osób między 31 a 50 rokiem i u 84% osób po 60 roku życia. 

Nużeńce pasożytujące w mieszkach włosowych rzęs powodują przewlekłe zapalenie brzegów powiek. Dochodzi do poszerzenia naczyń skóry powiek, tworzenia mankietu keratynowo-tłuszczowego u podstawy rzęsy (łupież cylindryczny), zaburzenia kierunku wzrostu rzęsywypadania rzęs, a w zaostrzeniu do jęczmienia lub gradówki. Dysfunkcja gruczołów powiekowych  doprowadza z kolei do nadmiernego odparowywania filmu łzowego i objawów zespołu suchego oka. Pacjenci zgłaszają uczucie suchościobecność ciała obcegopiasku w oczach (szczególnie rano), nadmierne łzawienieswędzeniepieczeniezaczerwienienie oczunadwrażliwość na światło, a także nieostre widzenie. W przypadku procesu przewlekłego opisywano zmiany rogówkowe jako punktowe ubytki nabłonka, brzeżne nacieki oraz owrzodzenie rogówki prowadzące do zmętnienia, guzowatych blizn rogówkowych i w efekcie do znacznej utraty wzroku.

Często zakażenie nużeńcem jest błędnie diagnozowane jako zapalenie alergiczne lub infekcja bakteryjna czy grzybicza. Dopiero brak poprawy po długotrwałym leczeniu w/w schorzeń skłania do rozważenia innej przyczyny przewlekłego zapalenia brzegów powiek.

Badanie w kierunku nużeńca polega na wyrwaniu kilku rzęs. Rzęsy zabezpiecza się w sporządzonym odpowiednio preparacie, który jest następnie dokładnie badany pod mikroskopem. Na dobę przed badaniem nie należy myć oczu, wykonywać makijażu, demakijażu oraz stosować kropli lub maści do oczu z antybiotykiem.

Walkę z nużeńcem trzeba podjąć jak najszybciej. Zaniedbanie może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w oku. Decyzję o sposobie leczenia podejmuje lekarz okulista w oparciu o wynik badania parazytologicznego oraz obraz kliniczny.
Czas terapii wynosi kilka miesięcy, wymaga systematyczności i dobrej współpracy pacjenta z lekarzem.